Erich Fromm – Ucieczka od wolności

Gdy byłem na studiach, powyższa książka była jedną z zalecanych lektur. Z tamtego czasu zapamiętałem tylko kilka myśli: że człowiek rodzi się najbardziej bezradnym ze zwierząt; nie jest wyposażony w zestaw instynktów pomagających przetrwać, ale za to ma wybór jak reagować na zewnętrzne impulsy. Samej koncepcji ucieczki od wolności nie zrozumiałem do końca – wydawało mi się, że jest to dość wydumana, akademicka konstrukcja mająca na celu wyjaśnienie zjawiska hitleryzmu. I tyle.

Dzisiaj czytałem tę książkę posiadając bagaż 45 lat doświadczeń życiowych, a także doświadczenie podjęcia decyzji o wycofaniu się ze świata korporacji po prawie 20 latach doświadczeń zawodowych. Dostrzegłem, że mechanizmy, które opisuje Fromm są o wiele bardziej uniwersalne niż wyjaśnienie zjawiska hitleryzmu.

 Człowiek jest istotą społeczną. Najbardziej ze wszystkiego boi się samotności – fizycznej, ale też duchowej, moralnej, braku przynależenia do grupy, izolacji. Do średniowiecza świat był dobrze poukładany i przewidywalny  – ludzie pracowali tylko po to, aby zaspokoić swoje potrzeby materialne, klasy społeczne były sztywno zdefiniowane, oczekiwania co do roli danej jednostki w społeczeństwie były jasno sprecyzowane, współzawodnictwo występowało dość rzadko. Ówczesne społeczeństwo trzymało człowieka w karbach, ale jednocześnie dawało poczucie bezpieczeństwa.

 W późnym średniowieczu struktura społeczeństwa i osobowości człowieka uległa przemianie. Znaczenia nabrały kapitał, indywidualna inicjatywa ekonomiczna oraz współzawodnictwo; rozwinęła się nowa klasa; wsparta na pieniądzu. W życiu towarzyskim wewnątrz murów miast zaczęły zanikać różnice klasowe; urodzenie i pochodzenie mniej znaczyły aniżeli bogactwo. Pożądanie bogactw i materialnych sukcesów stało się wszechogarniającą namiętnością. Średniowieczny wytwórca wiedział z grubsza ile ma wyprodukować i mógł mieć względną pewność, że na swoim lokalnym rynku znajdzie nabywców za odpowiednią cenę. Obecnie trzeba było produkować dla coraz to większego, poszerzającego się rynku bez możliwości określenia z góry szans sprzedaży. Każdy musiał iść do przodu i próbować szczęścia, musiał płynąć albo utonąć. Przedsiębiorca stawał przed wyborem: albo zniszczyć swoich konkurentów, albo zostać zniszczonym. Stary, „naturalny” porządek uległ rozkładowi.

Ale z drugiej strony, kapitalizm wyzwalał jednostkę. Uwalniał człowieka od reglamentacji systemu cechowego, pozwalając mu stanąć na własnych nogach i samemu próbować szczęścia. Człowiek stawał się panem swojego losu, sam ryzykował, sam wygrywał. Świat stawał otworem. Klasy społeczne stały się mobilne. Jednostka wyswobodziła się z ekonomicznych i politycznych więzów. Zyskuje także więcej pozytywnej wolności dzięki swej czynnej i niezależnej roli, jaką ma odgrywać w nowym systemie. Ale jednocześnie uwalnia się od więzów, które zapewniały jej bezpieczeństwo i poczucie przynależności. Jej stosunek do bliźnich, z których każdy jest potencjalnym rywalem, staje się wrogi i oziębły; jest wolna – co oznacza, że jest sama, zewsząd zagrożona. Z nową wolnością wiążą się narodziny głębokiego uczucia zwątpienia, niepewności, niemocy, samotności i lęku. To tę lukę wypełniają różnego rodzaju autokraci, tyrani, populiści, zdobywając władzę obietnicą zaprowadzenia „nowych porządków”.

Wraz z postępującą swobodą i wolnością w kierowaniu swoim życiem, człowiek uwalniał się od dawnych form władzy i nacisków, od autorytetów i tyranów, mówiących mu co ma robić, a czego nie robić. I wszystko byłoby ok, gdyby nie to, że miejsce istniejących autorytetów i tyranów, przeciwko którym można się jeszcze burzyć, zaczęły zajmować „anonimowe”, niewidzialne autorytety, takie jak opinia publiczna, moda, czy potężny marketing. Są one tak wszechmocne tylko dzięki naszej całkowitej gotowości zastosowania się do tego, czego się od nas oczekuje, oraz dzięki równie potężnej obawie przed odróżnianiem się od innych.

 Czy masz odwagę stanąć twarzą w twarz ze swoją wolnością, czy raczej wolisz przed nią uciec w bezpieczną strefę konformizmu?

Jeżeli chcesz podzielić się z innymi, udostępnij:

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn
Share on whatsapp
WhatsApp
Share on email
Email

8 Responses

  1. Po lekturze tego wpisu, tytuł: “Ucieczka od wolności” trafia u mnie na listę pożądanych lektur.
    Podoba mi się Fridomia. Widzę, że dużo łączy nasze blogi. Życzę nam, żebyśmy się spotkali w finale konkursu na Blog Roku.

    1. Do Michała,
      Panie Michale, gratuluję wejścia “Naszej Sakiewce” do dziesiątki blogów w kategorii Profesjonalne!
      Fridomii też się poszczęściło. Osiągnęliśmy cel i bardzo się cieszymy.

        1. Panie Michale,

          Bardzo dziękujemy za kibicowanie naszemu blogowi. Cieszymy się z sukcesów Fridomii oraz “Naszej Sakiewki” w poprzednim etapie Konkursu.

          W finałowym etapie, oddaliśmy już po jednym głosie na Pana bloga i życzymy Panu i sobie dalszych sukcesów. Oraz wytrwałości w prowadzeniu bloga – z doświadczenia wiemy ile to wymaga czasu i konsekwencji.

          Powodzenia !!!

  2. Znam osoby, które pogubiły się i nie odróżniają potrzeb własnych od wykreowanych – żyjących w wewnętrznym konflikcie między wyborem tego, co jest zgodne z pragnieniami a tego co wydaje im się, że powinno być zgodne.

    Polecam również mniej znane “Zdrowe społeczeństwo”. To trochę kontynuacja “Ucieczki…”.

    1. Pani Bożeno,

      serdecznie dziękuję za rekomendację. Rzeczywiście książka jest mniej popularna – wg serwisu BiblioNETka.pl, po książkę sięgnęło tylko 8 osób i nikt nie zaoferował jeszcze jej recenzji.

      Sięgnę po nią z pewnością.

      1. To ja dziękuję za tak przyjemną odpowiedź.

        W “Ucieczce od wolności” Fromm zajmował się problemami o charakterze autorytarnym. W “Zdrowym społeczeństwie” – problemami z wolnością w krajach demokratycznych. Do niedawna to nie była nasza rzeczywistość. Może w tym tkwi tajemnica popularności,

Skomentuj Sławek Muturi Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Kup Pomarańczową wolność finansową

 

Najnowszą książkę autorów bloga Fridomia i dołóż swoją cegiełkę do kupna mieszkania dla młodzieży opuszczającej domy dziecka. I Ty możesz pomóc.

 

Książkę kupisz klikając tutaj.