Kiedy pieniądz umiera, czyli koszmar hiperinflacji

Wykorzystałem swój niedawny pobyt w sanatorium na Krymie do przeczytania kilkunastu książek, które już dość długo czekały na swoją kolej. Przedstawię na łamach bloga fridomia.pl większość z nich, bo muszę przyznać, że tym razem mój wybór książek do spakowania okazał się wyjątkowo trafny. W zasadzie tylko jedna książka była beznadziejna. Luźny zbitek mądrych i mądrawo brzmiących sformułowań, nie powiązanych ze sobą żadną myślą przewodnią, a za to poprzedzielany jakimiś zupełnie niezrozumiałym bełkotem nie jest wart recenzji. Poza tym byłoby mi nieco niezręcznie to zrobić i to z kilku powodów: po pierwsze, nie lubię być negatywny; po drugie, znam – niezbyt dobrze, ale jednak – autora i nie chciałbym mu robić przykrości; po trzecie, nie polecam sięgania po tę pozycję.

Pierwsza z recenzowanych tu książek została mi polecona przez kogoś z Fridomiaków (dzięki!) już dość dawno temu. „Kiedy umiera pieniądz” Adama Ferussona to dziennikarski reportaż o tym jak marka niemiecka, która w 1913 roku miała podobną wartość co brytyjski szyling, francuski frank czy włoska lira (wszystkie były warte od ¼ do 1/5 amerykańskiego dolara), w ciągu 10 lat praktycznie umarła, osiągając poziom jednej bilionowej (0,000 000 000 001 !!! ) swej poprzedniej wartości.

Oprócz przytaczania cytatów z gazet oraz kopii depesz dyplomatycznych, autor przytacza też zapiski z pamiętników świadków ówczesnych wydarzeń oraz słowa kierowcy Ambasadora UK w Berlinie. Wyłania się z nich obraz niepojętej wręcz niemożności władz (minister finansów skupiał całą swoją uwagę na zwiększeniu wydajności procesu druku i dystrybucji banknotów o coraz większych nominałach) oraz postępującej nędzy społeczeństwa. Najbardziej poszkodowana okazała się klasa średnia, ludzie żyjący na niezłym poziomie z pensji. W odróżnieniu od robotników, którzy strajkami zmuszlai pracodawców do ciągłego podnoszenie swoich pensji, średnia klasa ubożała w milczeniu i godności, oddając swoje złote zegarki za worki ziemniaków. Oszczędności całego życia stawały się bezwartościowymi kwitkami papieru. Cierpieli emeryci i rentierzy. Jedyna grupa, która w miarę dobrze się miała to rolnicy. Każdy kto żył z ziemii miał dostęp do rzeczy orealnej wartości.

W książcepojawia się trochę anegdot inflacyjnych, śmiesznych teraz, ale bardzo dramatycznych dla jej bohaterów. Koncern Daimler wraz ze wszystkimi jego fabrykami, terenami, kapitałem, rezerwami można było kupić za cenę 327 wyprodukowanych przez niego samochodów. Zasiłki nie były warte nawet jednej filżanki kawy. Za bilet do kina płaciło się bryłą węgla. Fabryka obuwia płaciła swoim pracownikom bonami na buty, które mogli wymienić w piekarni na chleb lub u rzeźnika na mięso. Posiłki w restauracjach kosztowały więcej w momencie zapłaty rachunku niż w czasie zamawiania. Filiżanka kawy za 5 tys marek, po wypiciu kosztowała już 8 tysięcy. Zagraniczni studenci kupowali  całe szeregi domów za swoje stypendia w twardej walucie.

Z perspektywy Mieszkaniczników okres hiperinflacji też był bardzo niekorzystny. Władze chcąc zdławić przyczyny inflacji, zamiast szukać rozwiązań w mało popularnych działaniach jak dążenie do zrównoważenia budżetu poprzez podniesienie podatków, zwiększenie dyscypliny ich ściągania, redukcji zasiłków czy subwencji do deficytowych koleji czy przemysłu, wolały wprowadzić ustawy ograniczające wysokość czynszów. To miało ułatwić życie społeczeństwu. Wprowadzano więc barter. Wynajem pokoju kosztował pół kilograma masła miesięcznie. Niektórzy właściciele wyprzedawali swoje kamienice i początkowo się cieszyli dużym zarobkiem, ale zarobiona w ten sposób gotówka topniała jak „lód na mocnym słońcu.” Z drugiej strony pogłębiał się deficyt mieszkań na wynajem.

Nieliczni na hiperinflacji bardzo korzystali. Tworzyli lobby podtrzymujące hiperinflację. Byli to m.in fabrykanci, którzy korzystając ze spadającego kursu marki podbijali rynki eksportowe. Koniunktura dla nich była tak dobra, że w Niemczech – w odróżnieniu od ówczesnej Anglii – w ogóle nie było bezrobocia.  Wypracowane zyski – by ich nie tryzmać w formie gotówki – przemysłowcy przeznaczali na inwestycje i modernizację swojego parku maszynowego, co jeszcze bardziej zwiększało konkurencyjnosc niemieckich produktów. Przeciwstawiając się temu lobby wprowadzono nową markę, a efektem tej zmiany i stabilizacji kursu pieniadze było silne spowolnienie gospodarcze.

Książka Adama Fergussona jest zarazem fascynująca jak i ponura. Przede wszystkim jest ona ostrzeżeniem przed uzależniającymi zagrożeniami drukowania pieniędzy, jako „miękkiej” opcji dla rządu, który musi się mierzyć z rosnącym bezrobociem i niezadowoleniem. Czytając tę książkę lepiej rozumiałem upór dzisiejszych władz Bundesbanku by za wszelką cenę nie ulegać pokusie drukowania pieniędzy dla łatania kryzysu finansowego w Unii Europejskiej. Dobrze pamiętają czym to się może skończyć.

„Kiedy pieniądz umiera. Prawdziwy koszmar hiperinflacji”, Adam Fergusson, StudioEMKA, Warszawa 2012